امامت در قرآن
آیات متعددی در شأن امام مهدی هست که امامان معصوم، تفسیر، تأویل و تطبیق این آیات را بر وجود مقدس امام زمان و حکومت جهانی آن عدالتگستر بیان نمودهاند. برای نمونه به پارهای از این آیات در ذیل اشاره میشود:
1. وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِى الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛
ما در زبور داوود پس از تورات نوشتهایم که سرانجام بندگان شایسته ما وارث زمین میشوند.
امام باقر در مورد عِبَادِىَ الصَّالِحُونَ؛ فرمودهاند: قائم و اصحاب وی میباشند.
2. وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِى ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِى لَا یُشْرِكُونَ بِى شَیْئاً وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛
خداوند کسانی از شما را که ایمان آوردند و اعمال شایسته انجام دادند، وعده فرمود که آنان را قطعاً در زمین خلیفه خواهد کرد؛ همانطور که کسانی را که پیش از آنان بودند به خلافت گمارد و قطعاً دینشان را برای آنها مستقر خواهد نمود؛ دینی که برای آنها پذیرفت و قطعاً آنان را پس از خوفشان به حالات امنیت دگرگون میکند، تا مرا عبادت کنند و چیزی را شریک من ننماید و هرکه بعد از آن کفر ورزد، پس قطعاً آنان فاسقاند.
امام صادق فرموده است که این آیه دربارۀ حضرت قائم و اصحاب وی به شمار میرود.
3. وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛
ما میخواهیم تا به مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و میراثبران زمین سازیم.
امام باقر و امام هادی فرمودهاند: این آیه مخصوص امام مهدی است که در آخرالزمان ظهور میکند… و زمین را پر از عدل و داد میکند؛ همچنان که پر از ظلم و ستم شده است.
ب) روایات
وجود حضرت مهدی از طریق روایات نیز به اثبات رسیده است که ذکر همۀ آنها، ممکن و لازم نیست. لذا به چند روایت اشاره میکنیم:
1. احادیثی که شیعه و سنی به آن معتقدند:
یکم. حدیث ثقلین:
پیامبر اکرم فرمودهاند:
همانا من دو شیء گرانبها را در میان شما میگذارم؛ کتاب خدا، ریسمان کشیده شده از آسمان تا زمین، و اهلبیتم، و همانا این دو از یکدیگر جدا نمیشوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.
طبق این حدیث، همیشه همتای کتاب الهی (اهلبیت) در روی زمین وجود دارد که همان امام زمان هر عصر است.
دوم. حدیث وجوب اعتقاد به امام:
براساس روایات شیعه و سنی، پیامبر اکرم فرمودند:
هرکس بمیرد در حالی که معتقد به امام زمانش نباشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.
این تعبیر روایت یادشده «امام زمانش بمیرد»، نشان از آن دارد که هر مسلمانی در زمان خودش امام زمانی دارد که مرگ بدون معرفت او، مساوی با مرگ جاهلیت است. پس در هر عصری امامی وجود دارد.
2. احادیثی که شیعه به آن معتقد است:
یکم. احادیث لزوم وجود امام در روی زمین:
امام باقر فرمودند:
اگر زمین بدون امام بماند اهل خود را به کام خویش میکشد.
از این حدیث معلوم میشود که همیشه امامی در روی زمین وجود دارد.
دوم. احادیثی که معرفت و پیروی از امام را لازم میدانند.
با اینکه در قرآن هیچ نامی از امام مهدی برده نشده است، چطور به او معتقد باشیم؟
1. ذکر تمامی آموزههای دینی در قرآن لزومی ندارد. درست است که خداوند متعال در قرآن فرموده: «ما چیزی را در کتاب فروگذار نکردیم» «هیچ تر و خشکی نیست مگر در قرآن وجود دارد»، اما در آیۀ دیگر تصریح میکند که قرآن باید همراه بیان پیامبر باشد و این تبیین پیامبر است که روشنگر است.
بنابراین نام بردن از امام مهدی در کلام پیامبر کافی بوده و لزومی نداشته تا نامی از آن حضرت در قرآن بیاید.
2. در قرآن بیشتر، کلیاتی از آموزههای دینی نام برده شده است؛ مثلاً آمده نماز بخوانید، روزه بگیرید و… ، اما خصوصیات و روش به جای آوردن این مناسک دینی به عهدۀ پیامبر و امامان میباشد.
از اینرو اصل بحث امامت در آیات متعددی بیان شده است، اما ویژگیها، تعداد امامان، نام آنان و… در روایات مورد بررسی قرار گرفته است؛
پس همانگونه که در قرآن فقط اصل نماز بیان شده اما ارکان، شرایط تعداد رکعتهای نماز و… در روایات معصومان بیان شده است، همچنین در قرآن اصل امامت با برخی ویژگیهای امام در قرآن آمده و جزئیات آن در روایات معصومان ذکر شده است.
3. برخی از علمای اهلسنت و نیز علمای شیعه، بعضی از آیات قرآن را بر حضرت مهدی تطبیق کردهاند و مراد از آن آیه را امام مهدی دانستهاند. همچنین روایات بسیاری در ذیل آیات قرآن آمدهاند و مراد از آیه را امام مهدی معرفی میکنند.